Tốp 5 bài soạn về “Phong cách ngôn ngữ khoa học” ngữ văn lớp 12

Tốp 5 bài soạn về “Phong cách ngôn ngữ khoa học” ngữ văn lớp 12

Bài soạn về “Phong cách ngôn ngữ khoa học” số 1

I. Văn bản khoa học và ngôn ngữ khoa học

1. Văn bản khoa học

– Các văn bản khoa học chuyên sâu

– Các văn bản khoa học giáo khoa

– Các văn bản khoa học phổ cập

2. Ngôn ngữ khoa học

II. Đặc trưng của phong cách ngôn ngữ khoa học

1. Tính khái quát, trừu tượng

2. Tính lí trí, lôgic

3. Tính khách quan, phi khách thể

Luyện tập

Câu 1 (trang 76 sgk Ngữ Văn 12 Tập 1):

a. Văn bản Khái quát văn học Việt nam từ Cách mạng tháng Tám năm 1945 đến hết thế kỉ XX trình bày những nội dung khoa học:

   – Những tiền đề phát triển của văn học.

   – Các giai đoạn phát triển và thành tựu qua mỗi giai đoạn.

   – Những đặc điểm chung về nội dung và nghệ thuật.

b, Văn bản thuộc ngành khoa học nghiên cứu văn học thuộc loại khoa học giáo khoa.

c. Đặc điểm dạng viết của ngôn ngữ trong văn bản dễ nhận thấy là ở hệ thống các đề mục hợp lí, dễ hiểu, sử dụng nhiều thuật ngữ thuộc lĩnh vực văn học.

Câu 2 (trang 76 sgk Ngữ Văn 12 Tập 1):

   – Điểm:

        + Ngôn ngữ thông thường: hình nhỏ nhất, thường hình tròn, mà mắt có thể nhìn thấy.

        + Ngôn ngữ khoa học: được hiểu như phần không gian có kích thước mọi chiều bằng không.

   – Đoạn thẳng:

        + Ngôn ngữ thông thường: Đoạn không cong queo, gãy khúc, không lệch về một bên nào cả.

       + Ngôn ngữ khoa học: Đoạn ngắn nhất nối hai điểm với nhau.

   – Mặt phẳng:

       + Ngôn ngữ thông thường: bề mặt của một vật bằng phẳng, không lồi, lõm, gồ ghề.

       + Ngôn ngữ khoa học: là một khái niệm cơ bản trong toán học, là một tập hợp tất cả các điểm trong không gian ba chiều.

Câu 3 (trang 76 sgk Ngữ Văn 12 Tập 1):

* Đoạn văn dùng nhiều thuật ngữ khoa học: khảo cổ, người vượn, hạch đá, mảnh tước, rìu tay, di chỉ, công cụ đá,..

* Tính lí trí, logic:

   – Câu đầu tiên nêu luận điểm khái quát: “Những phát hiện của các nhà khảo cổ nước ta chứng tỏ Việt Nam xưa kia đã từng là nơi sinh sống của người vượn”.

   – Các câu tiếp theo nêu lên luận cứ (luận cứ là các cứ liệu thực tế).

   – Đoạn văn có lập luận và kết cấu diễn dịch.

Câu 4 (trang 76 sgk Ngữ Văn 12 Tập 1):

Ví dụ

Nước là tài nguyên vô cùng quý giá và cần thiết đối với mỗi con người. Trên thực tế, có thể thấy rằng, khi nguồn nước ngày càng bị ô nhiễm trầm trọng đã gây ra những ảnh hưởng đến sức khỏe con người. Khi nguồn nước ô nhiễm sẽ làm tăng nguy cơ ung thư, ảnh hưởng đến sức khỏe của thai sản,… Theo thống kê của Bộ y tế và Bộ tài nguyên môi trường, trung bình mỗi năm ở Viêt Nam có khoảng 9000 người tử vong vì nguồn nước và điều kiện sinh hoạt kém. Bên cạnh đó có gần 200.000 trường hợp mắc bệnh ung thu mới phát hiện mà sử dụng nguồn nước ô nhiễm chính là một trong những nguyên nhân chính.

Do vậy, việc bảo vệ nguồn nước là hết sức quan trọng và cần thiết không chỉ mỗi quốc gia mà đó còn là nhiệm vụ chung của toàn nhân loại. Để giải quyết triệt để các vấn đề ô nhiễm nguồn nước cần phải có chiến lược cụ thể. Bên cạnh đó, mỗi người cần có ý thức bảo vệ môi trường nước xung quanh chúng ta để hướng tới một môi trường thân thiện và tốt đẹp hơn đối với mỗi con người.

Bài soạn về “Phong cách ngôn ngữ khoa học” số 2

1.1. Văn bản khoa học và ngôn ngữ khoa học

a. Văn bản khoa học

Gồm 3 loại:

– Văn bản khoa học chuyên khoa

– Văn bản khoa học giáo khoa

– Văn bản khoa học giáo dục phổ cập

b. Ngôn ngữ khoa học

– Là ngôn ngữ được dùng trong giao tiếp thuộc lĩnh vực khoa học

– Tồn tại dưới hai dạng là dạng nói và dạng viết

1.2. Đặc trưng của phong cách ngôn ngữ khoa học

a. Tính khái quát, trừu tượng

Được biểu hiện ở hai phương diện:

– Thuật ngữ khoa học

– Kết cấu văn bản

b. Tính lí trí, logic

– Từ ngữ: không dùng từ đa nghĩa, không dùng từ với nghĩa bóng

– Câu văn: là một đơn vị thông tin, yêu cầu chính xác, chặt chẽ, không dùng câu đặc biệt và các phép tu từ cú pháp

– Cấu tạo đoạn văn, văn bản: giữa các câu, các đoạn được liên kết chặt chẽ, khoa học

c. Tính khách quan, phi cá thể

Ngôn ngữ, câu văn có màu sắc trung hòa, ít biểu lộ sắc thái cảm xúc

1.3. Luyện tập

Câu 1 (trang 76, sgk Ngữ văn 12, tập 1)

a) Văn bản trình bày các nội dung khoa học:

– Văn học Việt Nam từ 1945 đến 1975: hoàn cảnh lịch sử văn hóa xã hội, quá trình phát triển và thành tựu chủ yếu, đặc điểm cơ bản

– Văn học Việt Nam từ 1975 đến hết thế kỉ XX: hoàn cảnh lịch sử, những chuyển biến và một số thành tựu

b) Văn bản thuộc ngành khoa học văn học

c) Đặc điểm ngôn ngữ:

– Kết cấu văn bản nhiều chương, nhiều mục

– Sử dụng các thuật ngữ khoa học (thơ, truyện, khuynh hướng, nhà văn, sử thi,…)

Câu 2 (trang 76, sgk Ngữ văn 12, tập 1)

Từ	Từ ngữ thông thường	Thuật ngữ khoa học
Điểm	Nơi chốn, địa điểm	Đối tượng cơ bản của hình học
Đường thẳng	Không bị giới hạn, không quanh co, uốn lượn	Có 1 và chỉ một đường thẳng đi qua hai điểm khác nhau
Đoạn thẳng	Đoạn không cong, không gấp khúc, không uốn lượn	Có một và chỉ một đoạn thẳng đi qua hai điểm.
Mặt phẳng	Bề mặt của một vật dụng không lồi lõm	một mặt phẳng chứa các điểm nằm trên một mặt phẳng.
góc	Góc của một vật nào đó	Phần mặt phẳng giới hạn bằng hai nửa đường thẳng xuất phát từ một điểm
Góc vuông	góc cạnh mà người nhìn dễ quan sát nhất	Góc 90 độ

Câu 3 (trang 76, sgk Ngữ văn 12, tập 1)

– Thuật ngữ khoa học: khảo cổ, hạch đá, mảnh tước, di chỉ xưởng,… Đây là các thuật ngữu của ngành khoa học lịch sử và địa lí

– Câu văn mang tính phán đoán logic: câu đầu đoạn

– Các câu liên kết chặt chẽ và mạch lạc: Câu 1: Nêu luận điểm (một phán đoán), trong các câu 2 + 3 + 4 mỗi câu lại được tác giả dùng một dẫn chứng cụ thể, làm nổi bật lên vấn đề cần nghị luận.

– Các thuật ngữ khoa học được sử dụng phổ biến, mang lại tính thuyết phục cao, để lại tính thuyết phục to lớn cho người đọc.

– Những dẫn chứng sử dụng có tính thuyết phục cao, xác thực tạo nên dẫn chứng mang tính thuyết phục cho người đọc.

Câu 4 (trang 76, sgk Ngữ văn 12, tập 1)

Nước giữ một vai trò đặc biệt trong cuộc sống của con người nói riêng và Trái Đất nói chung. Nước chiếm ¾ diện tích của Trái Đất với các đại dương sông lớn, vô số biển và ao hồ, sông suối. Nước đóng vai trò quan trọng trong các tế bào sinh học và quyết định trực tiếp đến thời tiết, khí hậu. Tuy nhiên, trong những năm gần đây, ô nhiềm nguồn nước đang trở thành vấn nạn, nỗi lo lắng ở nhiều nơi. Vì vậy, mỗi chúng ta cần chung tay, góp sức để bảo vệ nguồn nước.

Bài soạn về “Phong cách ngôn ngữ khoa học” số 3

2.1. Văn bản khoa học và ngôn ngữ khoa học

2.1.1. Văn bản khoa học

Đọc kĩ và nắm bắt cách diễn đạt của các văn bản sau:

a) Văn bản về một đất nước thống nhất của Phan Ngọc.

b) Văn bản về định nghĩa véctơ trong Hình học 10, 2006.

c) Văn bản về trẻ em suy dinh dưỡng của Lê Thị Hải.

Nhận xét: Các văn bản trên đều được diễn đạt bằng ngôn ngữ khoa học (khoa học xã hội nhân văn hoặc khoa học tự nhiên); chúng đều là văn bản khoa học, một kiểu văn bản rất thông dụng và cần thiết trong cuộc sống hiện đại ngày nay của chúng ta. (Tìm thêm những văn bản khoa học khác để minh họa).

Tuy đều sử dụng ngôn ngữ khoa học và phục vụ giao tiếp trong lĩnh vực khoa học, nhưng các văn bản khoa học có thể phân chia thành ba loại:

a) Các văn bản chuyên sâu, bao gồm: chuyên khảo, luận án, luận văn, tiểu luận, báo cáo khoa học, dự án,… Những văn bản này đòi hỏi phải chính xác về thông tin, lôgic trong tập luận, phải chặt chẽ nghiêm ngặt trong kiến giải. Loại văn bản này thường giới hạn trong những chuyên ngành khoa học. (văn bản a)

b) Các văn bản dùng để giảng dạy các môn khoa học, bao gồm: giáo trình, giáo án… giảng dạy các môn khoa học tự nhiên và khoa học xã hội nhân văn. Những văn bản này ngoài yêu cầu về khoa học còn có yêu cầu về sư phạm, tức là phải trình bày nội dung từ dễ đến khó, từ thấp đến cao, phù hợp với trình độ học sinh theo từng cấp, từng lớp, có định lượng kiến thức từng tiết, từng bài. (văn bản b)

c) Các văn bản phổ biến khoa học (khoa học đại chúng), bao gồm: sách phổ biến khoa học, các bài báo, bút kí khoa học, phê bình, điểm sách, nhằm phổ biến rộng rãi kiến thức khoa học trong đông đảo bạn đọc. Loại văn bản này yêu cầu viết cho dễ hiểu, hấp dẫn. Vì vậy có thể dùng lối miêu tả, bút ký, dùng cách ví von so sánh và các biện pháp tu từ, sao cho ai cũng có thể hiểu được và có thể đưa khoa học vào cuộc sống, (văn bản c)

Chú ý:

• Các kiểu đề văn về nghị luận (giải thích, phân tích, chứng minh, bình luận) là những bài tập luyện kỹ năng lập luận nhằm tạo các văn bản khoa học từ dễ đến khó, từ thấp đến cao.

2.1.2. Ngôn ngữ khoa học

• Ngôn ngữ khoa học là ngôn ngữ được dùng trong các loại văn bản khoa học, trong phạm vi giao tiếp và truyền thụ kiến thức khoa học: khoa học tự nhiên (Toán, Lí, Hóa, Sinh,…) và khoa học xã hội nhân văn (Triết học, Xã hội học, Giáo dục học, Tâm lí học, Sử học, Chính trị kinh tế học,…).
• Ngôn ngữ khoa học phần lớn sử dụng dạng viết, cũng có thể sử dụng ở dạng nói (hội thảo, diễn giải, nói chuyện,…), nhưng dù ở dạng nào cũng có những đặc trưng của phong cách ngôn ngữ khoa học.

2.2. Đặc trưng của phong cách ngôn ngữ khoa học

Ngôn ngữ khoa học khác ngôn ngữ thuộc các phong cách về mặt từ ngữ và cú pháp, đặc biệt là cách trình bày, lập luận trong một văn bản khoa học.

2.2.1. Nhận xét về từ ngữ và câu văn trong văn bản khoa học

a) Từ ngữ trong các văn bản khoa học phần lớn cũng là những từ ngữ thông thường.

Ví dụ: Ta hãy, Thế nào là, và luôn thể… (đoạn văn của Hoài Thanh).

Nhưng những từ ngữ này chỉ có một nghĩa. Văn bản khoa học không dùng từ đa nghĩa, không dùng từ theo nghĩa bóng và ít dùng các biện pháp tu từ.

b) Văn bản khoa học có một số lượng nhất định các thuật ngữ khoa học.

Ví dụ: vectơ, đoạn thẳng (hình học); thơ, thơ cũ, thơ mới, thơ tự do… (nghiên cứu văn học). Thuật ngữ khoa học là những từ chứa đựng khái niệm cơ bản của chuyên ngành khoa học, là công cụ để tư duy khoa học. Những thuật ngữ đó có thể được xây dựng từ những từ ngữ thông thường, ví như trong hình học có: điểm, đường, đoạn thẳng, góc,…, cũng có thể vay mượn từ hệ thống ngôn ngữ khoa học nước ngoài như: ôxi, hiđrô, cacbonat canxi (hóa học),…

Thuật ngữ về lớp từ vựng khoa học chuyên ngành mang tính khái quát, tính trừu tượng và tính hệ thống, không giống với từ ngữ thông thường mà người dân sử dụng khi giao tiếp hằng ngày.

c) Ngoài ra, trong văn bản khoa học còn sử dụng các kí hiệu bằng chữ số Ả Rập (1,2, 3,…), chữ số La Mã (I, II, III,…), những con chữ (a, b, c,…), những biểu đồ, công thức trừu tượng. Như vậy, tính trừu tượng là một đặc trưng khái quát của ngôn ngữ khoa học.

d) Câu văn trong văn bản khoa học là một đơn vị thông tin, đơn vị phán đoán, lôgic, được xây dựng từ hai khái niệm khoa học trở lên theo một quan hệ nhất định.

Ví dụ:

– Quả đất là một hành tinh quay xung quanh mặt trời.

Câu văn trong văn bản khoa học đòi hỏi tính chính xác không phải bằng cảm nhận mà bằng phán đoán lí trí chặt chẽ, đúng đắn. Câu phải dựa trên cú pháp chuẩn, không dùng câu đặc biệt, không dùng biện pháp tu từ cú pháp. Văn bản khoa học phải chính xác về từ ngữ, khái niệm, các nhận định đánh giá cũng phải chuẩn xác (xem các ví dụ về cách viết sai của học sinh trong sách giáo khoa). Như vậy, tính lí trí là một đặc trưng của phong cách ngôn ngữ khoa học.

e) Nét chung nhất của ngôn ngữ khoa học là thứ ngôn ngữ phi cá thể: ít mang màu sắc cá thể. Tính phi cá thể trong sử dụng ngôn ngữ là đặc trưng thứ ba của ngôn ngữ khoa học, trái với phong cách ngôn ngữ sinh hoạt và phong cách ngộn ngữ nghệ thuật mang dấu ấn cá thể của người sử dụng.

2.2.2. Định nghĩa phong cách ngôn ngữ khoa học

Phong cách ngôn ngữ khoa học là phong cách ngôn ngữ trong các văn bản khoa học mang các đặc trưng cơ bản là tính trừu tượng, tính lí trí và tính phi cá thể, thể hiện ở những yêu cầu dùng từ đặt câu và tạo văn bản.

2.3. Luyện tập

Bài tập 1: Đọc lại bài Khái quát văn học Việt Nam từ Cách mạng tháng Tám 1945 đến hết thế kỉ XX để trả lời ba câu hỏi trong bài tập.

• Nội dung thông tin là những kiến thức khoa học: khoa học văn học, chính xác hơn là khoa học Lịch sử văn học
• Phương pháp nghiên cứu : Sử dụng luận chứng (sự phát triển của xã hội từ cách mạng tháng Tám năm 1945 đến hết thế kỉ XX) và trình bày các luận điểm về phát triển văn học
• Văn bản này thuộc loại văn bản khoa học giáo khoa, dùng để giảng dạy trong nhà trường. Vì vậy một mặt trình bày kiến thức văn học sử, mặt khác cần phải làm cho hs tiếp nhận ghi nhớ và có kĩ năng vận dụng để hiểu khái quát một giai đoạn văn học trong tiến trình phát triển của văn học Việt Nam
• Ngôn ngữ khoa học: dùng nhiều thuật ngữ khoa học

Bài tập 2. Giải thích và phân biệt những từ ngữ khoa học với từ ngữ thông thường qua các ví dụ trong môn Hình học: điểm, đường thẳng, đoạn thẳng, mặt phẳng, góc, đường tròn, góc vuông, …

(Gợi ý: Căn cứ vào ba đặc trưng cơ bản của ngôn ngữ khoa học ở lĩnh vực hình học để phân biệt với từ ngữ thông thường tương ứng.)

Bài tập 3:

• Thuật ngữ: khảo cổ, người vượn, hạch đá, mảnh tước, rìu tay, di chỉ, công cụ đá…
• Tính lí trí và logic: thể hiện ở lập luận:
  • Câu đầu: nêu lên luận điểm
  • Các câu sau: nêu các luận cứ, cứ liệu thực tế

→ Kết cấu diễn dịch

3.1. Hướng dẫn soạn bài

Câu 1. Văn bản khoa học

Các văn bản khoa học có thể phân chia thành ba loại.

Các văn bản chuyên sâu

b. Các văn bản văn bản dùng để giảng dạy các môn khoa học

c. Các văn bản phố biến khoa học (khoa học đại chúng)

Câu 2. Ngôn ngữ khoa học

– Khái niệm: Ngôn ngữ khoa học là ngôn ngữ được dùng trong giao tiếp thuộc lĩnh vực khoa học, tiêu biểu là trong văn bản khoa học.

3.2. Luyện tập

Câu 1: Bài Khái quát văn học Việt Nam từ Cách mạng tháng Tám 1945 đến hết thế kỉ XX là một văn bản khoa học:

a. Văn bản đó trình bày nội dung khoa học về lịch sử văn học Việt Nam từ 1945 đến hết thế kỉ XX, cụ thể là:

– Khái quát văn học Việt Nam từ 1945 đến hết 1975:

+ Hoàn cảnh lịch sử, xã hội, văn hóa.

+ Các chặng đường văn học và những thành tựu chính.

+ Những đặc điểm cơ bản

– Khái quát văn học Việt Nam từ 1945 đến hết thế kỉ XX:

+ Hoàn cảnh lịch sử, xã hội, văn hóa.

– Những chuyển biến và một số thành tựu.

b. Văn học đó thuộc ngành khoa học xã hội.

c. Văn bản này được viết bằng ngôn ngữ khoa học

– Hệ thống đề mục được sắp xếp từ lớn đến nhỏ, từ khái quát đến cụ thể.

– Sử dụng nhiều thuật ngữ khoa học xã hội, đặc biệt là thuật ngữ văn học (Ví dụ: Đường lối văn nghệ, truyện ngắn, kí, thơ, đề tài, chủ đề, khuynh hướng sử thi, xu hướng văn học, cảm hứng lãng mạn, tính nhân bản, nhân văn, …)

Câu 2.

– Kết cấu văn bản rõ ràng, chặt chẽ do các câu, các đoạn được sắp xếp theo trật tự mạch lạc, làm nổi bật lập luận trong từng đoạn, cả bài.

Câu 3. Đoạn văn mang nhiều thuật ngữ khoa học: khảo cổ, hạch đá, mảnh tước, di chỉ xương,…

Bài soạn về “Phong cách ngôn ngữ khoa học” số 4